Reklamy
Artykuł
Karolina Walczykowska
Prawa dziecka w aspekcie międzynarodowym a kwestie oświatowe
Prawo międzynarodowe można potraktować jako punkt wyjścia refleksji nad ogólnymi prawami człowieka, a co się z tym wiąże prawami dziecka. Ponadto stanowi ono podstawę procesów prawotwórczych. Zatem, poza określeniem treści konkretnych standardów postępowania, wyznacza warunki samej koncepcji prawa przyjętej w określonym porządku prawnym. W momencie spełniania powyższych warunków może ono nosić miano sprawiedliwego, dbającego o interesy zarówno poszczególnych państw jako instytucji, jak także ich obywateli. Ogólnie rzecz biorąc prawo międzynarodowe określa zespół norm regulujących stosunki wzajemne między podmiotami tego prawa – państwami, organizacjami międzynarodowymi i innymi uczestnikami stosunkach międzynarodowych, mającymi zdolność do działania w stosunkach międzynarodowych. Ścisły związek prawa międzynarodowego z podstawowymi zasadami, jak suwerenność państwa, czy poszanowanie elementarnych praw człowieka, nadaje mu specyficzny i zarazem niezwykle rozbudowany charakter. Dziedziny będące przedmiotem regulacji tegoż prawa, pomimo iż dotyczą różnorodnych sfer życia, wiążą się, przede wszystkim, z człowiekiem. Funkcjami tego rodzaju prawa jest również rola w stosunkach społecznych, a więc wielorakie zadania, których realizację ma ono zapewniać.
Aby prawo międzynarodowe mogło w pełni realizować swoje zadania, konieczne jest wyrażenie chęci dobrowolnego współrealizowania tych zadań. Wspólna wola państw stanowi podstawę obowiązywania prawa międzynarodowego. Dany kraj przyjmuje obowiązki dobrowolnie lecz wówczas stwarza zobowiązanie międzynarodowe, które jest niezależne od zgody tego państwa. W związku z tym po wcześniejszym zadeklarowaniu się należy rzetelnie realizować powierzone obowiązki oraz wnosić swój wkład w dalszy rozwój.
Prawo międzynarodowe, w przeciwieństwie do prawa wewnętrznego, pozbawione jest przymusu, ze względu na brak powszechnej władzy ustawodawczej. Zatem normy tego prawa wiążą tylko te podmioty, które brały udział w ich tworzeniu i tylko wtedy, gdy można się na takie normy powołać odnośnie do owego podmiotu. Brak zinstytucjonalizowanego systemu egzekwowania prawa dotyczy jednak w dużej mierze metod i form realizacji powierzonych zadań. Powodzenie konkretnych zadań zależy zatem od sumienności i zaangażowania poszczególnych państw w ich realizację. Relacje między prawem krajowym, a międzynarodowym stanowią, między innymi, o skuteczności zapobiegania problemów oraz rozwiązywania już istniejących zgodnie z obowiązującymi normami. Ochrona praw człowieka, a także stworzenie międzynarodowych standardów traktowania obywateli przez ich własne państwa w różnych dziedzinach zalicza się do jednych z zadań prawa międzynarodowego. Przestrzeganie norm tegoż prawa jest obowiązkiem każdego państwa, co wiąże się z koniecznością częściowego podporządkowania się jego zasadom. Żadne państwo nie ma możliwości powoływania się wobec innych krajów na swój indywidualny porządek prawny, czego celem miałoby być uchylenie się od obowiązku wypełniania zobowiązań. Do swobodnej decyzji danego państwa należy jedynie wybór metody i formy realizacji określonego uzgodnienia.
Prawo międzynarodowe szeroko akceptuje zarówno prawo dotyczące aspektu gospodarczego, czyli politycznego, jak też prawa człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem jego podstaw, które zostały sformułowane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Ponadto poprzez uwzględnianie szerszej perspektywy jest ono dogodniejsze od prawa wewnętrznego konkretnych państw oraz zwraca uwagę na różne typy prawa pozytywnego. Zatem integralnym elementem zarówno prawa międzynarodowego, a także wewnętrznego jest człowiek, jego godność, wolność, rozum, sumienie oraz tolerancja i akceptacja ze strony innych ludzi i narodów. Reasumując ostatecznym punktem odniesienia stanowionego porządku prawnego, które chroni i respektuje prawa człowieka, nie są same te prawa, lecz człowiek, także dziecko. Jednostka, która oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18 lat, chyba, że zgodnie z prawem, które odnosi się bezpośrednio do niego, uzyska wcześniej pełnoletniość.
Ogół niepozbywalnych praw i wolności człowieka, które ten posiada ze względu na swoją przyrodzoną godność i wartość, nakazuje poszanowanie tych uzgodnień, które ponadto nie mogą stanowić przedmiotu jakichkolwiek ograniczeń ze względu na różnice rasy, płci, języka lub wyzwania. Podstawą tych praw jest równouprawnienie wszystkich narodów, bez względu na ich wielkość, i ludzi – bez względu na płęć, czy wiek. I chociaż prawo międzynarodowe mówi o równouprawnieniu obywateli poszczególnych krajów, należy zwrócić szczególną uwagę właśnie na dzieci, które, ze względu na brak całkowitego uspołecznienia, wymagają więcej uwagi niż osoby w pełni samodzielne. Zatem w tworzeniu prawa międzynarodowego i wewnętrznego poszczególnych państw powinno się zwracać uwagę na to, iż dzieci, jak mawiał Janusz Korczak, nie będą dopiero, ale są już ludźmi, tak, ludźmi są, a nie lalkami... . W duszy ich są zarodki wszystkich myśli i uczuć, które my posiadamy. Ze słów Janusza Korczaka można wysnuć ważny wniosek dotyczący postępowania z dziećmi i odpowiedniego ich traktowania, ponieważ to do nich będzie niebawem należał świat , którym my teraz pozornie rządzimy. Najistotniejsze jest to, aby traktować je z pełną powagą, z jaką podchodzi się do osoby dorosłej, by traktować dzieci jako pełnowartościowych ludzi. Okazywać przynależny im szacunek oraz uznawać ich ogólnoludzkie i specyficzne prawa, a także zapewniać należne miejsce w społeczeństwie. Szukanie przy tym nowych dróg porozumiewania się z dziećmi i umożliwianie im samym wypowiadanie się na swój specyficzny sposób o sobie i swoich sprawach powoduje, iż czują się one pełnoprawnymi członkami społeczeństwa i mają, pewnego rodzaju, wkład w jego rozwój. Zatem rozprawiając o prawach człowieka powinno mówić się jednocześnie o prawach dziecka , ponieważ oba te prawa wzajemnie się uzupełniają. Dziecko jest przecież tak samo ważne jek osoba dorosła i tak samo duże znaczenie posiada dla społeczeństwa, w którym żyje. Należy pamiętać, że kiedyś dzieci staną się osobami dorosłymi, a wartości, jakie będą sobą prezentować, będą świadczyć o nas dorosłych, jako wychowawcach. To, czy naród w przyszłości będzie narodem sprawiedliwym i dbającym o dobro każdego człowieka, będzie zależeć wyłącznie od tego, w jaki sposób będziemy obecnie traktować i wychowywać dzieci. Wartości, które im wpoimy, na zawsze pozostaną w nich samych i będą stanowiły pewnego rodzaju wizytówkę państwa i jego obywateli.
Przestrzeganie ustanowionych praw człowieka i dziecka jest jednym z warunków zdrowego funkcjonowania kraju, a jedno z elementarnych praw mówi, iż wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach. Są one obdarzone rozumem i sumieniem oraz powinny postępować względem siebie z pełną akceptacją i tolerancją. Na kanwie tegoż podstawowego prawa zostały utworzone inne chroniące człowieka i zapewniające mu szczęśliwe życie pod każdym względem. Stworzenie odpowiednich warunków umożliwiających utrzymanie sprawiedliwości i poszanowania zobowiązań wynikających z traktatów i innych źródeł prawa międzynarodowego stanowi podstawę, na której powinno być tworzone każde państwo. Należy przy tym pamiętać, iż dzieci również są częścią narodów i w takim samym stopniu jak dorośli decydują o jego ostatecznym wyglądzie. Są one czystą kartą, którą my dorośli możemy zapisać w dowolny sposób. Należy do tej, bądź co bądź czasochłonnej, czynności podchodzić z powagą i rozwagą oraz starannie dobierać słowa, które mają trafić do dzieci, ponieważ co raz zostanie powiedziane nie zawsze da się zmienić. Wychowanie współczesnego człowieka jest problemem szczególnie trudnym i zarazem procesem traktowanym przez wszystkie kraje jako zadanie priorytetowe. Nie będzie ono jednak przynosiło sukcesów, jeżeli nie każde z państw nie weźmie pod uwagę tego, iż każdy człowiek jest uprawniony do korzystania z wszystkich praw i wolności przedstawionych w Deklaracji Praw Człowieka, bez względu na różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych przekonań, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiejkolwiek innej różnicy. W stosunku do dzieci obowiązują również inne dodatkowe prawa, które w dużej mierze opierają się na elementarnych prawach człowieka.
W myśl pedagogicznych poglądów J. Korczaka każde dziecko powinno być traktowane sprawiedliwie i z dużą dozą cierpliwości i wyrozumiałości. Ze względu na niekompletne uspołecznienie dzieci, które zmienia się dzięki ciągłej pracy nad nimi, proklamuje się w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, że dzieci mają prawo do szczególnej troski i pomocy, aby w ten sposób ułatwić im wkroczenie w świat dorosłych i zrozumienie rzeczywistości. Biorąc również pod uwagę niedojrzałość fizyczną i umysłową, każde dziecko wymaga specyficznego zainteresowania swoją osobą zarówno przed urodzeniem, jak też po urodzeniu, aż do momentu osiągnięcia pełnoletniości. Opieka nad dzieckiem oraz troska i pomoc kierowana w jego stronę, wiąże się z realizacją podstawowych potrzeb fizjologicznych i emocjonalnych. Do tego rodzaju potrzeb zalicza się, miedzy innymi, potrzebę bezpieczeństwa, szacunku, uznania i akceptacji, które stanowią podstawę prawidłowego rozwoju emocjonalnego i psychicznego dziecka. Ponadto respektowanie praw dziecka wiąże się również z ochroną zarówno samych praw, jak też bezpieczeństwa dziecka. Według prawa międzynarodowego państwa – strony będą podejmowały właściwe kroki dla zapewnienia ochrony dziecka przed wszelkimi formami dyskryminacji lub karania, ze względu na pochodzenie, działalność, wyrażane poglądy lub przekonania religijne rodziców dziecka, opiekunów prawnych lub członków rodziny. Zabezpieczenie interesów dziecka jest jednoznaczne z bezwzględnym przestrzeganiem jego praw ustanowionych odgórnie oraz, jak uważał Janusz Korczak, praw do bycia dzieckiem, czyli do popełniania błędów, do niewiedzy, do nauki, do łez i uśmiechu. Respektowanie praw dziecka decyduje w dużej mierze o tym, jakim człowiekiem w przyszłości będzie konkretne dziecko i jakim systemem wartości będzie ono dysponować. To z kolei będzie wpływało na wizerunek naszego świata w przyszłości.
Powszechnie wiadomo, iż dzieci wychowane w rodzinach szczęśliwych mają większe szanse na bycie szczęśliwymi członkami społeczeństwa. Konwencja Praw Dziecka nie ogranicza zatem swoich praw jedynie do opieki i ochrony dzieci, lecz zwraca uwagę na ogromną rolę rodziny w wychowywaniu nowych pokoleń. Poza zapewnieniem jak najlepszych warunków życia i rozwoju dziecka, zapewnia się ochronę rodziny, jako podstawowego środowiska wychowawczego oraz szanowanie sfery życia prywatnego i rodzinnego dziecka. W przypadkach nadużyć lub zaniedbań ze strony rodziców następuje oddzielenie dziecka od rodziny, które to jest konieczne ze względu na szeroko i najlepiej pojęte interesy dziecka. Rodzice bądź prawni opiekunowie ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem ich największej troski. W przeciwnym razie poszczególne państwa mają za zadanie udzielić pomocy dzieciom w taki sposób, aby mogły się one dalej wszechstronnie rozwijać. Również dziecko psychicznie lub fizycznie niepełnosprawne powinno mieć zapewnioną pełnię normalnego życia w warunkach zapewniających jego godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. Należy zatem każde dziecko traktować na równi, bez względu na jego sprawność psychiczna i fizjologiczną, tym bardziej, iż każde dziecko posiada wrodzone prawo do życia, a tym samym szacunku, troski i opieki oraz odpowiednich warunków życia i rozwoju dostosowanych do jego potrzeb i możliwości. Prawni opiekunowie ponoszą główną odpowiedzialność za zabezpieczenie również finansowe i warunków życia niezbędnych dla rozwoju dziecka. W przypadku, gdy środki finansowe rodziny nie pozwalają na godne i stabilne życie jej członków, wówczas rodzina taka może liczyć na pomoc ze strony wyższych instancji, ponieważ każde dziecko, według prawa międzynarodowego, posiada prawo do odpowiedniego poziomu życia. Warunki, w jakich żyje dziecko muszą zatem być zgodne z jego rozwojem fizycznym, psychicznym, mentalnym i społecznym. Udzielenie, w razie potrzeby, pomocy materialnej oraz psychologicznej prawnej ze strony danych państw ma na celu zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, które jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju dzieci. Nowe, młode pokolenia stanowią bowiem jeden z najważniejszych elementów współczesnych społeczeństw i to do nich właśnie będzie zależeć przyszłość całych państw.
Aby dzieci w przyszłości mogły efektywnie odgrywać swoje role, nie wystarczy tylko zadbać o ich zdrowie i bezpieczeństwo. Nauka jest bodźcem popychającym narody do zmian. Powinno się więc udostępniać wiedzę o świecie wszystkim dzieciom, bez względu na wiek, rasę, wyznanie, czy poglądy. Nauka jest tematem zasadniczym dla wszystkich ludzi, którzy zmierzają do ulepszania współczesnego świata i przygotowania świata przyszłości. Celowo zorganizowane wychowanie powinno jednak obejmować nie tylko dzieci, lecz także dorosłych, którym należy okazać pomoc w rozwoju intelektualnym i umożliwić pełniejsze uczestnictwo w kulturze. Celowe wychowanie dorosłych powinno zmierzać ku temu, aby wzbudzić w ludziach w zakresie pracy i działalności społecznej umiejętność twórczego działania, niechęć do życia biernego w warunkach zastanych. Dorośli stanowią bowiem autorytet dla dzieci, które traktują ich jako wzór do naśladowania. Każde dziecko jest zdolne do wyrażania swoich własnych myśli i poglądów w sposób elokwentny i we wszystkich dziedzinach życia. Wiedza i umiejętności zdobyte na drodze procesu uczenia się mają za zadanie ułatwić dziecku komunikację ze światem i dorosłymi, od których jest zależne do osiągnięcia pełnoletniości. Nie należy jednak sprowadzać nauki do czynności instrumentalnych, ponieważ to dzięki niej dziecko może uzyskać odpowiedzi na mnogość dręczących go pytań. Ponadto nauka umożliwia dogłębne zrozumienie rzeczywistości i zależności zachodzących w świecie zewnętrznym, również, między innymi, ludzi. Prawo międzynarodowe uznaje i zapewnia prawo dziecka do nauki, która ma być bezpłatna i obowiązkowa na poziomie podstawowym. Aby nauka nie kończyła się jedynie na poziomie elementarnym, prawo międzynarodowe umożliwia kształcenie dzieci na poziomie szkoły średniej, ogólnokształcącej, jak też zawodowej, przy czym poszczególne państwa mają za zadanie udzielać pomocy adekwatnej do zaistniałego problemu. Każde dziecko korzystające ze zdobytych na drodze nauki umiejętności praktycznych oraz teoretycznych ma możliwość dalszego kształcenia w szkołach wyższych. Poszczególne państwa są zobowiązane do udostępnienia wszystkim dzieciom informacji i poradnictwa szkolnego i zawodowego, które ma pomóc w ukierunkowaniu ich aspiracji edukacyjnych i zawodowych. Zarówno według Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, jak i Konwencji Praw Dziecka, każdy, czy jest to dziecko, czy osoba dorosła, ma prawo do oświaty. Wszystkie państwa podlegające tym prawom międzynarodowym mają obowiązek bezwzględnego podporządkowania się do powyższych uzgodnień. Nauka powinna umożliwiać wszystkim, a przede wszystkim dzieciom, efektywny udział w społeczeństwie, kształtować zrozumienie i tolerancję dla innych narodów oraz rozwijać przyjaźń między narodami, grupami etnicznymi, o różnych wyznaniach i poglądach. Z tego względu państwa mają za zadanie popierać międzynarodową współpracę w dziedzinie oświaty, w szczególności w celu przyczyniania się do zlikwidowania ignorancji i analfabetyzmu na świecie oraz ułatwiania dostępu do wiedzy naukowo – technicznej i nowoczesnych metod nauczania.
Prawo do nauki wiąże się nie tylko z możliwością zdobywania nowych umiejętności i wiedzy, lecz również z rozwijaniem szacunku do rodziców i osób odpowiedzialnych za dobro dziecka, a także kształtowaniem tożsamości kulturowej, języka i wartości dziecka. Rozwijanie szacunku dla wartości narodowych kraju, który stanowi ojczyznę dziecka, jak i dla innych kultur dopełnia proces wychowawczy i edukacyjny. Wszystkie państwa mają obowiązek uznania prawa dziecka do wypoczynku i czasu wolnego, do uczestniczenia w zabawach i zajęciach rekreacyjnych, stosowanych do wieku dziecka oraz do nieskrępowanego uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym. Bowiem człowiek żyje nie tylko samą nauką, a dodatkowe zajęcia również mogą przekazać dziecku wiele cennych umiejętności. Muszą one być jednak odpowiednio zorganizowane, dostosowane do wieku, potrzeb i możliwości dziecka, a wówczas będą rozbudzały jego zainteresowania i motywowały do dalszej pracy w szkole oraz nad sobą samym. Popieranie przez państwa prawa dziecka do wszechstronnego uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym sprzyja tworzeniu właściwych i równych sposobności dla działalności kulturalnej, artystycznej, rekreacyjnej oraz w zakresie wykorzystania czasu wolnego.
Realizacja praw dziecka w ogóle, a w szczególności prawa do oświaty jest stosunkowo mało skomplikowane w przypadku dzieci zdrowych. W takiej sytuacji państwu dużo łatwiej jest respektować tego typu prawo i stwarzać warunki do jego realizacji. Sprawa nieznacznie komplikuje się jeżeli mamy do czynienia z dziećmi, które nie są w pełni władz fizycznych bądź umysłowych. Mimo odgórnego nakazu respektowania ich prawa do nauki, ich uczestnictwo w życiu kulturalnym i artystycznym ogranicza się często do koniecznego minimum. W skutek niekompletnego stworzenia warunków do nauki, dzieci takie, nie będąc w stanie samodzielnie upomnieć się o realizację tegoż prawa, zdobywają wiedzę równie niekompletną. Istnieją jednak instytucje, które mają za zadanie odpowiednio reagować na tego typu nadużycia i możliwie jak najszybciej naprawić zaistniałą sytuację. Trudno jednak mówić o pomocy ze strony wyższych instancji, jeżeli dziecko pozostaje niedoinformowane o przysługujących mu prawach i formach pomocy. Państwo podchodząc w tak lekceważący sposób do prawa dziecka niepełnosprawnego do oświaty, tym samym ignoruje podstawowe prawa dziecka, jak prawo do godnego traktowania. Tak, więc obowiązkiem każdego państwa jest zapewnienie niepełnosprawnemu dziecku skutecznego dostępu do oświaty, nauki, czy przygotowania zawodowego oraz możliwości rekreacyjnych realizowanego w sposób prowadzący do osiągnięcia przez dziecko jak najwyższego stopnia zintegrowania ze społeczeństwem oraz osobistego rozwoju, a w tym jego rozwoju kulturalnego i duchowego. Ponadto państwa, w których istnieją mniejszości etniczne, religijne lub językowe, bądź osoby pochodzenia rdzennego, dziecku należącemu do takiej mniejszości lub dziecku pochodzenia rdzennego nie można odmówić prawa do posiadania i korzystania z własnej kultury, do wyznawania i praktykowania swojej religii lub używania własnego języka, łącznie z innymi członkami jego grupy. Respektowanie tego prawa wiąże się jednocześnie z przestrzeganiem prawa do wolności, między innymi wolności wyznania.
Rozwijanie poszanowania wolności innych osób wiąże się z respektowaniem elementarnych praw dziecka, a w tym prawa do oświaty. Oczywistym jest, iż tam gdzie są prawa istnieją również obowiązki. Respektowanie praw człowieka nie jest bynajmniej jednostronne, lecz nakłada pewne ograniczenia zarówno na osoby współtworzące owo prawo, jak też na osoby jemu podlegające. Narzucanie odgórnych ograniczeń ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa i sprawniejszą kontrolę respektowanych praw. Niestety coraz częściej nagminne stają się sytuacje niesubordynacji ze strony, przede wzystkim, osób podległych prawu, których to prawo ma chronić. Prawo międzynarodowe określa, iż państwa mają za zadanie popierać i rozwijać międzynarodową współpracę w dziedzinie oświaty, szczególnie w celu przyczyniania się do zlikwidowania ignorancji i analfabetyzmu na świecie, a co się z tym wiąże mają podejmować wszelkie właściwe środki dla zapewnienia dyscypliny szkolnej.
Pojęcie prawa międzynarodowego zostało wprowadzone do doktryny prawa w około XVIII w. i na początku swojego funkcjonowania określane było jako prawo narodów, które dopiero jednak w średniowieczu zapoczątkowało kształtowanie się poczucia wspólnoty ponadnarodowej. Jednym z najważniejszych zadań owej wspólnoty było dbanie o dobro człowieka, w tym również dziecka. Ochrona ludzkich praw i godności zawsze była i pozostanie priorytetem prawa międzynarodowego. Ponadto zasada przestrzegania tego prawa znalazła rozwinięcie w prawie wewnętrznym państw i powinna być ścisle przestrzegana, szczególnie w przypadku dzieci, aby nie były one w żaden sposób zaniedbywane, lekcewżone czy krzywdzone przez osoby dorosłe. Należy pamiętać, iż posiadają one pełne prawo do pełnego rozwoju osobowości i poczucia godności ludzkiej, które to będą się dokonywać poprzez oświatę. Umożliwienie każdemu dziecku nieograniczonego dostępu do wiedzy świadczy jedynie o przestrzeganiu przez konkretne państwo elementarnych praw człowieka, jak prawo do wolności i szacunku. Celem oświaty nie jest bowiem tylko przekazywanie informacji i kształtowanie umiejętności, lecz także pełny rozwój osobowości ludzkiej oraz umacnianie poszanowania dla praw człowieka i podstawowych wolności.
Ten artykuł nie ma jeszcze żadnych komentarzy. Skomentuj artykuł
Aby prawo międzynarodowe mogło w pełni realizować swoje zadania, konieczne jest wyrażenie chęci dobrowolnego współrealizowania tych zadań. Wspólna wola państw stanowi podstawę obowiązywania prawa międzynarodowego. Dany kraj przyjmuje obowiązki dobrowolnie lecz wówczas stwarza zobowiązanie międzynarodowe, które jest niezależne od zgody tego państwa. W związku z tym po wcześniejszym zadeklarowaniu się należy rzetelnie realizować powierzone obowiązki oraz wnosić swój wkład w dalszy rozwój.
Prawo międzynarodowe, w przeciwieństwie do prawa wewnętrznego, pozbawione jest przymusu, ze względu na brak powszechnej władzy ustawodawczej. Zatem normy tego prawa wiążą tylko te podmioty, które brały udział w ich tworzeniu i tylko wtedy, gdy można się na takie normy powołać odnośnie do owego podmiotu. Brak zinstytucjonalizowanego systemu egzekwowania prawa dotyczy jednak w dużej mierze metod i form realizacji powierzonych zadań. Powodzenie konkretnych zadań zależy zatem od sumienności i zaangażowania poszczególnych państw w ich realizację. Relacje między prawem krajowym, a międzynarodowym stanowią, między innymi, o skuteczności zapobiegania problemów oraz rozwiązywania już istniejących zgodnie z obowiązującymi normami. Ochrona praw człowieka, a także stworzenie międzynarodowych standardów traktowania obywateli przez ich własne państwa w różnych dziedzinach zalicza się do jednych z zadań prawa międzynarodowego. Przestrzeganie norm tegoż prawa jest obowiązkiem każdego państwa, co wiąże się z koniecznością częściowego podporządkowania się jego zasadom. Żadne państwo nie ma możliwości powoływania się wobec innych krajów na swój indywidualny porządek prawny, czego celem miałoby być uchylenie się od obowiązku wypełniania zobowiązań. Do swobodnej decyzji danego państwa należy jedynie wybór metody i formy realizacji określonego uzgodnienia.
Prawo międzynarodowe szeroko akceptuje zarówno prawo dotyczące aspektu gospodarczego, czyli politycznego, jak też prawa człowieka, ze szczególnym uwzględnieniem jego podstaw, które zostały sformułowane w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka. Ponadto poprzez uwzględnianie szerszej perspektywy jest ono dogodniejsze od prawa wewnętrznego konkretnych państw oraz zwraca uwagę na różne typy prawa pozytywnego. Zatem integralnym elementem zarówno prawa międzynarodowego, a także wewnętrznego jest człowiek, jego godność, wolność, rozum, sumienie oraz tolerancja i akceptacja ze strony innych ludzi i narodów. Reasumując ostatecznym punktem odniesienia stanowionego porządku prawnego, które chroni i respektuje prawa człowieka, nie są same te prawa, lecz człowiek, także dziecko. Jednostka, która oznacza każdą istotę ludzką w wieku poniżej 18 lat, chyba, że zgodnie z prawem, które odnosi się bezpośrednio do niego, uzyska wcześniej pełnoletniość.
Ogół niepozbywalnych praw i wolności człowieka, które ten posiada ze względu na swoją przyrodzoną godność i wartość, nakazuje poszanowanie tych uzgodnień, które ponadto nie mogą stanowić przedmiotu jakichkolwiek ograniczeń ze względu na różnice rasy, płci, języka lub wyzwania. Podstawą tych praw jest równouprawnienie wszystkich narodów, bez względu na ich wielkość, i ludzi – bez względu na płęć, czy wiek. I chociaż prawo międzynarodowe mówi o równouprawnieniu obywateli poszczególnych krajów, należy zwrócić szczególną uwagę właśnie na dzieci, które, ze względu na brak całkowitego uspołecznienia, wymagają więcej uwagi niż osoby w pełni samodzielne. Zatem w tworzeniu prawa międzynarodowego i wewnętrznego poszczególnych państw powinno się zwracać uwagę na to, iż dzieci, jak mawiał Janusz Korczak, nie będą dopiero, ale są już ludźmi, tak, ludźmi są, a nie lalkami... . W duszy ich są zarodki wszystkich myśli i uczuć, które my posiadamy. Ze słów Janusza Korczaka można wysnuć ważny wniosek dotyczący postępowania z dziećmi i odpowiedniego ich traktowania, ponieważ to do nich będzie niebawem należał świat , którym my teraz pozornie rządzimy. Najistotniejsze jest to, aby traktować je z pełną powagą, z jaką podchodzi się do osoby dorosłej, by traktować dzieci jako pełnowartościowych ludzi. Okazywać przynależny im szacunek oraz uznawać ich ogólnoludzkie i specyficzne prawa, a także zapewniać należne miejsce w społeczeństwie. Szukanie przy tym nowych dróg porozumiewania się z dziećmi i umożliwianie im samym wypowiadanie się na swój specyficzny sposób o sobie i swoich sprawach powoduje, iż czują się one pełnoprawnymi członkami społeczeństwa i mają, pewnego rodzaju, wkład w jego rozwój. Zatem rozprawiając o prawach człowieka powinno mówić się jednocześnie o prawach dziecka , ponieważ oba te prawa wzajemnie się uzupełniają. Dziecko jest przecież tak samo ważne jek osoba dorosła i tak samo duże znaczenie posiada dla społeczeństwa, w którym żyje. Należy pamiętać, że kiedyś dzieci staną się osobami dorosłymi, a wartości, jakie będą sobą prezentować, będą świadczyć o nas dorosłych, jako wychowawcach. To, czy naród w przyszłości będzie narodem sprawiedliwym i dbającym o dobro każdego człowieka, będzie zależeć wyłącznie od tego, w jaki sposób będziemy obecnie traktować i wychowywać dzieci. Wartości, które im wpoimy, na zawsze pozostaną w nich samych i będą stanowiły pewnego rodzaju wizytówkę państwa i jego obywateli.
Przestrzeganie ustanowionych praw człowieka i dziecka jest jednym z warunków zdrowego funkcjonowania kraju, a jedno z elementarnych praw mówi, iż wszystkie istoty ludzkie rodzą się wolne i równe w godności i prawach. Są one obdarzone rozumem i sumieniem oraz powinny postępować względem siebie z pełną akceptacją i tolerancją. Na kanwie tegoż podstawowego prawa zostały utworzone inne chroniące człowieka i zapewniające mu szczęśliwe życie pod każdym względem. Stworzenie odpowiednich warunków umożliwiających utrzymanie sprawiedliwości i poszanowania zobowiązań wynikających z traktatów i innych źródeł prawa międzynarodowego stanowi podstawę, na której powinno być tworzone każde państwo. Należy przy tym pamiętać, iż dzieci również są częścią narodów i w takim samym stopniu jak dorośli decydują o jego ostatecznym wyglądzie. Są one czystą kartą, którą my dorośli możemy zapisać w dowolny sposób. Należy do tej, bądź co bądź czasochłonnej, czynności podchodzić z powagą i rozwagą oraz starannie dobierać słowa, które mają trafić do dzieci, ponieważ co raz zostanie powiedziane nie zawsze da się zmienić. Wychowanie współczesnego człowieka jest problemem szczególnie trudnym i zarazem procesem traktowanym przez wszystkie kraje jako zadanie priorytetowe. Nie będzie ono jednak przynosiło sukcesów, jeżeli nie każde z państw nie weźmie pod uwagę tego, iż każdy człowiek jest uprawniony do korzystania z wszystkich praw i wolności przedstawionych w Deklaracji Praw Człowieka, bez względu na różnice rasy, koloru skóry, płci, języka, religii, poglądów politycznych lub innych przekonań, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiejkolwiek innej różnicy. W stosunku do dzieci obowiązują również inne dodatkowe prawa, które w dużej mierze opierają się na elementarnych prawach człowieka.
W myśl pedagogicznych poglądów J. Korczaka każde dziecko powinno być traktowane sprawiedliwie i z dużą dozą cierpliwości i wyrozumiałości. Ze względu na niekompletne uspołecznienie dzieci, które zmienia się dzięki ciągłej pracy nad nimi, proklamuje się w Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, że dzieci mają prawo do szczególnej troski i pomocy, aby w ten sposób ułatwić im wkroczenie w świat dorosłych i zrozumienie rzeczywistości. Biorąc również pod uwagę niedojrzałość fizyczną i umysłową, każde dziecko wymaga specyficznego zainteresowania swoją osobą zarówno przed urodzeniem, jak też po urodzeniu, aż do momentu osiągnięcia pełnoletniości. Opieka nad dzieckiem oraz troska i pomoc kierowana w jego stronę, wiąże się z realizacją podstawowych potrzeb fizjologicznych i emocjonalnych. Do tego rodzaju potrzeb zalicza się, miedzy innymi, potrzebę bezpieczeństwa, szacunku, uznania i akceptacji, które stanowią podstawę prawidłowego rozwoju emocjonalnego i psychicznego dziecka. Ponadto respektowanie praw dziecka wiąże się również z ochroną zarówno samych praw, jak też bezpieczeństwa dziecka. Według prawa międzynarodowego państwa – strony będą podejmowały właściwe kroki dla zapewnienia ochrony dziecka przed wszelkimi formami dyskryminacji lub karania, ze względu na pochodzenie, działalność, wyrażane poglądy lub przekonania religijne rodziców dziecka, opiekunów prawnych lub członków rodziny. Zabezpieczenie interesów dziecka jest jednoznaczne z bezwzględnym przestrzeganiem jego praw ustanowionych odgórnie oraz, jak uważał Janusz Korczak, praw do bycia dzieckiem, czyli do popełniania błędów, do niewiedzy, do nauki, do łez i uśmiechu. Respektowanie praw dziecka decyduje w dużej mierze o tym, jakim człowiekiem w przyszłości będzie konkretne dziecko i jakim systemem wartości będzie ono dysponować. To z kolei będzie wpływało na wizerunek naszego świata w przyszłości.
Powszechnie wiadomo, iż dzieci wychowane w rodzinach szczęśliwych mają większe szanse na bycie szczęśliwymi członkami społeczeństwa. Konwencja Praw Dziecka nie ogranicza zatem swoich praw jedynie do opieki i ochrony dzieci, lecz zwraca uwagę na ogromną rolę rodziny w wychowywaniu nowych pokoleń. Poza zapewnieniem jak najlepszych warunków życia i rozwoju dziecka, zapewnia się ochronę rodziny, jako podstawowego środowiska wychowawczego oraz szanowanie sfery życia prywatnego i rodzinnego dziecka. W przypadkach nadużyć lub zaniedbań ze strony rodziców następuje oddzielenie dziecka od rodziny, które to jest konieczne ze względu na szeroko i najlepiej pojęte interesy dziecka. Rodzice bądź prawni opiekunowie ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Jak najlepsze zabezpieczenie interesów dziecka ma być przedmiotem ich największej troski. W przeciwnym razie poszczególne państwa mają za zadanie udzielić pomocy dzieciom w taki sposób, aby mogły się one dalej wszechstronnie rozwijać. Również dziecko psychicznie lub fizycznie niepełnosprawne powinno mieć zapewnioną pełnię normalnego życia w warunkach zapewniających jego godność, umożliwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających osiągnięcie niezależności oraz ułatwiających aktywne uczestnictwo w życiu społecznym. Należy zatem każde dziecko traktować na równi, bez względu na jego sprawność psychiczna i fizjologiczną, tym bardziej, iż każde dziecko posiada wrodzone prawo do życia, a tym samym szacunku, troski i opieki oraz odpowiednich warunków życia i rozwoju dostosowanych do jego potrzeb i możliwości. Prawni opiekunowie ponoszą główną odpowiedzialność za zabezpieczenie również finansowe i warunków życia niezbędnych dla rozwoju dziecka. W przypadku, gdy środki finansowe rodziny nie pozwalają na godne i stabilne życie jej członków, wówczas rodzina taka może liczyć na pomoc ze strony wyższych instancji, ponieważ każde dziecko, według prawa międzynarodowego, posiada prawo do odpowiedniego poziomu życia. Warunki, w jakich żyje dziecko muszą zatem być zgodne z jego rozwojem fizycznym, psychicznym, mentalnym i społecznym. Udzielenie, w razie potrzeby, pomocy materialnej oraz psychologicznej prawnej ze strony danych państw ma na celu zapewnienie poczucia bezpieczeństwa, które jest niezbędne dla prawidłowego rozwoju dzieci. Nowe, młode pokolenia stanowią bowiem jeden z najważniejszych elementów współczesnych społeczeństw i to do nich właśnie będzie zależeć przyszłość całych państw.
Aby dzieci w przyszłości mogły efektywnie odgrywać swoje role, nie wystarczy tylko zadbać o ich zdrowie i bezpieczeństwo. Nauka jest bodźcem popychającym narody do zmian. Powinno się więc udostępniać wiedzę o świecie wszystkim dzieciom, bez względu na wiek, rasę, wyznanie, czy poglądy. Nauka jest tematem zasadniczym dla wszystkich ludzi, którzy zmierzają do ulepszania współczesnego świata i przygotowania świata przyszłości. Celowo zorganizowane wychowanie powinno jednak obejmować nie tylko dzieci, lecz także dorosłych, którym należy okazać pomoc w rozwoju intelektualnym i umożliwić pełniejsze uczestnictwo w kulturze. Celowe wychowanie dorosłych powinno zmierzać ku temu, aby wzbudzić w ludziach w zakresie pracy i działalności społecznej umiejętność twórczego działania, niechęć do życia biernego w warunkach zastanych. Dorośli stanowią bowiem autorytet dla dzieci, które traktują ich jako wzór do naśladowania. Każde dziecko jest zdolne do wyrażania swoich własnych myśli i poglądów w sposób elokwentny i we wszystkich dziedzinach życia. Wiedza i umiejętności zdobyte na drodze procesu uczenia się mają za zadanie ułatwić dziecku komunikację ze światem i dorosłymi, od których jest zależne do osiągnięcia pełnoletniości. Nie należy jednak sprowadzać nauki do czynności instrumentalnych, ponieważ to dzięki niej dziecko może uzyskać odpowiedzi na mnogość dręczących go pytań. Ponadto nauka umożliwia dogłębne zrozumienie rzeczywistości i zależności zachodzących w świecie zewnętrznym, również, między innymi, ludzi. Prawo międzynarodowe uznaje i zapewnia prawo dziecka do nauki, która ma być bezpłatna i obowiązkowa na poziomie podstawowym. Aby nauka nie kończyła się jedynie na poziomie elementarnym, prawo międzynarodowe umożliwia kształcenie dzieci na poziomie szkoły średniej, ogólnokształcącej, jak też zawodowej, przy czym poszczególne państwa mają za zadanie udzielać pomocy adekwatnej do zaistniałego problemu. Każde dziecko korzystające ze zdobytych na drodze nauki umiejętności praktycznych oraz teoretycznych ma możliwość dalszego kształcenia w szkołach wyższych. Poszczególne państwa są zobowiązane do udostępnienia wszystkim dzieciom informacji i poradnictwa szkolnego i zawodowego, które ma pomóc w ukierunkowaniu ich aspiracji edukacyjnych i zawodowych. Zarówno według Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka, jak i Konwencji Praw Dziecka, każdy, czy jest to dziecko, czy osoba dorosła, ma prawo do oświaty. Wszystkie państwa podlegające tym prawom międzynarodowym mają obowiązek bezwzględnego podporządkowania się do powyższych uzgodnień. Nauka powinna umożliwiać wszystkim, a przede wszystkim dzieciom, efektywny udział w społeczeństwie, kształtować zrozumienie i tolerancję dla innych narodów oraz rozwijać przyjaźń między narodami, grupami etnicznymi, o różnych wyznaniach i poglądach. Z tego względu państwa mają za zadanie popierać międzynarodową współpracę w dziedzinie oświaty, w szczególności w celu przyczyniania się do zlikwidowania ignorancji i analfabetyzmu na świecie oraz ułatwiania dostępu do wiedzy naukowo – technicznej i nowoczesnych metod nauczania.
Prawo do nauki wiąże się nie tylko z możliwością zdobywania nowych umiejętności i wiedzy, lecz również z rozwijaniem szacunku do rodziców i osób odpowiedzialnych za dobro dziecka, a także kształtowaniem tożsamości kulturowej, języka i wartości dziecka. Rozwijanie szacunku dla wartości narodowych kraju, który stanowi ojczyznę dziecka, jak i dla innych kultur dopełnia proces wychowawczy i edukacyjny. Wszystkie państwa mają obowiązek uznania prawa dziecka do wypoczynku i czasu wolnego, do uczestniczenia w zabawach i zajęciach rekreacyjnych, stosowanych do wieku dziecka oraz do nieskrępowanego uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym. Bowiem człowiek żyje nie tylko samą nauką, a dodatkowe zajęcia również mogą przekazać dziecku wiele cennych umiejętności. Muszą one być jednak odpowiednio zorganizowane, dostosowane do wieku, potrzeb i możliwości dziecka, a wówczas będą rozbudzały jego zainteresowania i motywowały do dalszej pracy w szkole oraz nad sobą samym. Popieranie przez państwa prawa dziecka do wszechstronnego uczestnictwa w życiu kulturalnym i artystycznym sprzyja tworzeniu właściwych i równych sposobności dla działalności kulturalnej, artystycznej, rekreacyjnej oraz w zakresie wykorzystania czasu wolnego.
Realizacja praw dziecka w ogóle, a w szczególności prawa do oświaty jest stosunkowo mało skomplikowane w przypadku dzieci zdrowych. W takiej sytuacji państwu dużo łatwiej jest respektować tego typu prawo i stwarzać warunki do jego realizacji. Sprawa nieznacznie komplikuje się jeżeli mamy do czynienia z dziećmi, które nie są w pełni władz fizycznych bądź umysłowych. Mimo odgórnego nakazu respektowania ich prawa do nauki, ich uczestnictwo w życiu kulturalnym i artystycznym ogranicza się często do koniecznego minimum. W skutek niekompletnego stworzenia warunków do nauki, dzieci takie, nie będąc w stanie samodzielnie upomnieć się o realizację tegoż prawa, zdobywają wiedzę równie niekompletną. Istnieją jednak instytucje, które mają za zadanie odpowiednio reagować na tego typu nadużycia i możliwie jak najszybciej naprawić zaistniałą sytuację. Trudno jednak mówić o pomocy ze strony wyższych instancji, jeżeli dziecko pozostaje niedoinformowane o przysługujących mu prawach i formach pomocy. Państwo podchodząc w tak lekceważący sposób do prawa dziecka niepełnosprawnego do oświaty, tym samym ignoruje podstawowe prawa dziecka, jak prawo do godnego traktowania. Tak, więc obowiązkiem każdego państwa jest zapewnienie niepełnosprawnemu dziecku skutecznego dostępu do oświaty, nauki, czy przygotowania zawodowego oraz możliwości rekreacyjnych realizowanego w sposób prowadzący do osiągnięcia przez dziecko jak najwyższego stopnia zintegrowania ze społeczeństwem oraz osobistego rozwoju, a w tym jego rozwoju kulturalnego i duchowego. Ponadto państwa, w których istnieją mniejszości etniczne, religijne lub językowe, bądź osoby pochodzenia rdzennego, dziecku należącemu do takiej mniejszości lub dziecku pochodzenia rdzennego nie można odmówić prawa do posiadania i korzystania z własnej kultury, do wyznawania i praktykowania swojej religii lub używania własnego języka, łącznie z innymi członkami jego grupy. Respektowanie tego prawa wiąże się jednocześnie z przestrzeganiem prawa do wolności, między innymi wolności wyznania.
Rozwijanie poszanowania wolności innych osób wiąże się z respektowaniem elementarnych praw dziecka, a w tym prawa do oświaty. Oczywistym jest, iż tam gdzie są prawa istnieją również obowiązki. Respektowanie praw człowieka nie jest bynajmniej jednostronne, lecz nakłada pewne ograniczenia zarówno na osoby współtworzące owo prawo, jak też na osoby jemu podlegające. Narzucanie odgórnych ograniczeń ma na celu zapewnienie bezpieczeństwa i sprawniejszą kontrolę respektowanych praw. Niestety coraz częściej nagminne stają się sytuacje niesubordynacji ze strony, przede wzystkim, osób podległych prawu, których to prawo ma chronić. Prawo międzynarodowe określa, iż państwa mają za zadanie popierać i rozwijać międzynarodową współpracę w dziedzinie oświaty, szczególnie w celu przyczyniania się do zlikwidowania ignorancji i analfabetyzmu na świecie, a co się z tym wiąże mają podejmować wszelkie właściwe środki dla zapewnienia dyscypliny szkolnej.
Pojęcie prawa międzynarodowego zostało wprowadzone do doktryny prawa w około XVIII w. i na początku swojego funkcjonowania określane było jako prawo narodów, które dopiero jednak w średniowieczu zapoczątkowało kształtowanie się poczucia wspólnoty ponadnarodowej. Jednym z najważniejszych zadań owej wspólnoty było dbanie o dobro człowieka, w tym również dziecka. Ochrona ludzkich praw i godności zawsze była i pozostanie priorytetem prawa międzynarodowego. Ponadto zasada przestrzegania tego prawa znalazła rozwinięcie w prawie wewnętrznym państw i powinna być ścisle przestrzegana, szczególnie w przypadku dzieci, aby nie były one w żaden sposób zaniedbywane, lekcewżone czy krzywdzone przez osoby dorosłe. Należy pamiętać, iż posiadają one pełne prawo do pełnego rozwoju osobowości i poczucia godności ludzkiej, które to będą się dokonywać poprzez oświatę. Umożliwienie każdemu dziecku nieograniczonego dostępu do wiedzy świadczy jedynie o przestrzeganiu przez konkretne państwo elementarnych praw człowieka, jak prawo do wolności i szacunku. Celem oświaty nie jest bowiem tylko przekazywanie informacji i kształtowanie umiejętności, lecz także pełny rozwój osobowości ludzkiej oraz umacnianie poszanowania dla praw człowieka i podstawowych wolności.
- Autorka jest absolwentką pedagogiki.
Bibliografia
- Falikowska Maria, Myśl pedagogiczna Janusza Korczaka, Nasza Księgarnia, Warszawa 1983
- Klafkowski Alfons (red.), Encyklopedia prawa międzynarodowego i stosunków międzynarodowych, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976
- Masternak – Kubiak Małgorzata, Przestrzeganie prawa międzynarodowego w świetle Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej, Kantor Wydawniczy ZAKAMYCZE, Kraków 2003
- Organizacja Narodów Zjednoczonych, Konwencja Praw Dziecka, Oficyna Wydawnicza “Impuls”, Kraków 1993
- Piechowiak Marek, Filozofia praw człowieka, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1999
- Suchodolski Bogdan (red.), Pedagogika. Podręcznik dla kandydatów na nauczycieli, PWN, Warszawa 1976.
Opublikowano: 2010-04-22