Słownik

emocje

Emocje doznawane przez człowieka mogą cechować się określonym nasileniem i znakiem. Znak emocji pozwala kwalifikować je w dwie główne grupy: emocje negatywne np. złość, rozpacz, rozczarowanie oraz emocje pozytywne, np. zadowolenie, radość, rozkosz.

Emocje negatywne mają za zadanie sprowokować jednostkę do przerwania aktywności, która stała się przyczyną tych emocji bądź przerwania kontaktu ze źródłem tych emocji. Jednak emocje ujemne mogą trwać przez pewien okres czasu, nawet gdy ich przyczyna straci swoją moc oddziaływania. Wyrazistym przykładem tego zjawiska są wszelkie urazy psychiczne powstałe w wyniku traumatycznych wydarzeń w życiu człowieka.
Charakterystyczne dla emocji pozytywnych jest z kolei wzbudzanie tendencji do podtrzymywania danej aktywności lub określonego kontaktu. Przy czym utrzymywanie się działania czynnika (zespołu czynników) wywołującego emocje dodatnie, przy zachowaniu wszystkich cech tego czynnika, może powodować stopniowy zanik tej emocji.

Istotne jest przy tym, że tendecje do zachowywania się zgodnie z emocjami mogą podlegać świadomej kontroli. Zachowanie zgodne z daną emocją tj. oddalanie się lub zbliżanie, może nie wystąpić wcale, jeśli powstały pewne procesy hamujące takie zachowanie, przeszkody wewnętrzne jednostki np. jej zasady, normy, standardy, bądź zewnętrzne - czyli kary za daną reakcje np. za okazanie złości, ucieczkę, czy głośny wybuch śmiechu itp.

Natężenie emocji jest zróżnicowane osobniczo. Na taką samą sytuację różne osoby mogą zareagować w bardzo różny sposób. Nawet ta sama osoba w zależności od wielu okoliczności może w różnym natężeniu przeżywać swoje emocje.

Na podstawie istniejących teorii opisujących emocje, można wyodrębnić pięć komponentów złożonych procesów emocjonalnych:

  • zmiany fizyczne, objawiające się pobudzeniem lub zahamowaniem autonomicznego układu nerwowego;
  • subiektywne doznania, które maja różne nasilenie i są przyjemne (dodatni znak emocji), bądź przykre (ujemny znak emocji);
  • aspekty poznawcze, określają świadomość i ocenę sytuacji jako sprzyjającej lub niesprzyjającej;
  • ekspresja emocji w zachowaniu przejawiająca się w zmianach postawy, gestów, mimiki;
  • podejmnowanie określonych działań w reakcji na źródło emocji.

Procesy emocjonalne mogą być wywołane różnorodnymi czynnikami, sytuacjami. Same emocje inicjują wielorakie reakcje. Przyczyny, jak i konsekwencje danej emocji determinują jej charakter, jakość. Emocje stają się rezultatem działania takich czynników jak np. nowa nieznana sytuacja, niepowodzenie, lub przeciwnie - osiągnięcie sukcesu. Nierzadko ukierunkowują one określone reakcje np. ciekawość może stać się początkiem czynności badawczych, strach często prowadzi do ucieczki bądź zahamowania, znieruchomienia, gniew (złość, wściekłość) pobudzają do ataku fizycznego lub (i) słownego, wstręt skłania do odsuwania od siebie lub utrzymywania dystansu, nadzieja wywołuje zachowania, które przybliżają jej spełnienie.

Czynniki odpowiedzialne za powstawanie procesów emocjonalnych można zakwalifikować do trzech kategorii tj.:
  • Czynniki naturalne, które wywołują emocje na podstawie wrodzonych właściwości organizmu. Należą do nich bodźce zmysłowe oraz bodźce pochodzące z narządów wewnętrznych. Źródłem emocji często staje się przebieg i wyniki czynności wykonywanych przez jednostkę np. długotrwała bezczynność czy aktywność przekraczająca wydolność danej osoby wywołuje negatywne emocje;
  • Czynniki związane z daną emocją przez doświadczenie jednostki, bodźce pierwotnie neutralne (bez mocy wywoływania emocji) mogą stać się dla człowieka źródłem nawet silnych emocji w wyniku określonych wydarzeń, jednostka uczy się reagować na nie emocją np. kobieta pogryziona w dzieciństwie przez psa, na widok psów reaguje strachem.
  • Czynniki wynikające ze związku powstałego między oczekiwaniami jednostki a informacjami z jakimi się styka. Oczekiwania człowieka najczęściej dotyczą przyszłych zdarzeń oraz wyników jego własnej czynności. Źródłem emocji może być rozbieżność między oczekiwaniami a rzeczywistością np. bodźce nowe, zmienne, konfliktowe czy złożone. Zgodnie z hipotezą optimum rozbieżności, brak rozbieżności jest obojętny emocjonalnie, mała rozbieżność wzbudza dodatnie emocje. Natomiast jeśli ta rozbieżność wzrasta - pojawiają się proporcjonalnie coraz silniejsze emocje negatywne.

Emocje stanowią niezbędny element psychiki człowieka, służą przystosowaniu się do otoczenia, ukierunkowują jego działania, pełnią ważną rolę w procesie uczenia się. Procesy emocjonalne o tak złożonym przebiegu i zróżnicowanej charakterystyce są znamienne tylko dla istoty ludzkiej, określają jej indywidualność i istotę.

Procesy emocjonalne charakteryzują się zmianą, najczęściej wzrostem ogólnego pobudzenia oraz wzrostem poziomu aktywacji. Maksymalny poziom pobudzenia określa stany ekstazy, szału czy paniki, natomiast minimalny wiąże się ze stanami głębokiego smutku, apatii, senności lub skrajnej relaksacji.

Zjawisko to przejawia się w następujących postaciach:
  • wzrost napięcia mięśniowego, który zazwyczaj powoduje wzrost aktywności motorycznej (ruchowej) ogólnej np. niepokój ruchowy, wzrost szybkości i siły ruchów, lub lokalnej tj. tiki, mimowolne ruchy różnych części ciała;
  • wzrost intensywności procesów umysłowych w formie np. kłębienia myśli czy "wyrazistości" wyobrażeń;
  • pobudzenie autonomicznego układu nerwowego, w zależności od przeżywanych emocji-układu sympatycznego (złość, lęk) bądź parasympatycznego (smutek, przygnębienie).
Zmiany przedstawionych powyżej postaci pobudzenia nie są równomierne, tzn. dużemu wzrostowi jednej z nich może towarzyszyć mały wzrost drugiej. W miarę rozwoju osobowości, dojrzałości społecznej i emocjonalnej zewnętrzne objawy pobudzenia emocjonalnego są ograniczane i kontrolowane. Często wiąże się to ze zwiększoną intensywnością pobudzenia układu autonomicznego i pobudzenia umysłowego.


Hasło udostępnione przez serwis "Zdrowie.wp.pl"